Het militair conflict tussen Rusland en Oekraïne heeft geleid tot een controversieel debat over de aard en het karakter van de huidige Russische staat. Vooral de politieke krachten die menen op te komen voor de werkende klasse zijn hierover verdeeld. Met de regelmaat van de klok wordt sinds 24 februari 2022, het begin van de militaire operatie tegen het Zelenski-regime, beweerd dat Rusland een imperialistische politiek voert die een bedreiging vormt voor de buurstaten. Vooral liberalen en romantische volksnationalisten alsook (extreem-)rechts verspreiden deze boodschap. Ter linkerzijde, voornamelijk in trotskistische hoek, geloven velen dat Rusland imperialistisch is en dat het daarom om een conflict tussen twee imperialistische blokken gaat. De hier gepresenteerde analyse is een analyse van het verschijnsel “imperialisme” vanuit een leninistisch perspectief. Hoewel daterend van januari 2019, is er in de aard en structuur van Rusland op het moment dat de militaire operatie in februari 2022 startte, te weinig veranderd om deze analyse als achterhaald te beschouwen. De realiteit is, voor wie de emotioneel geladen toogpraat terzijde wil laten, anders dan wat de Westerse propaganda ons vertelt…

Is Rusland imperialistisch?

Is Rusland vandaag een imperialistische wereldmacht in open belangenconflict met de andere imperialistische supermacht? Deze interessante vergelijkende analyse van Stansfield Smith analyseert nauwgezet of de term “imperialistisch” vandaag de dag op Rusland moet worden toegepast. Smith’s definitie van imperialisme is gebaseerd op de Leninistische opvatting, die het verschijnsel “imperialisme” beschrijft als het onvermijdelijke hogere stadium van kapitalistische ontwikkeling. Rusland wordt gekarakteriseerd als een imperialistische wereldmacht die in conflict is met de imperialistische supermacht VS. Deze veronderstelling geldt zowel voor de tijd van de Sovjet-Unie als na haar ineenstorting. Rusland is dus imperialistisch als socialistische zowel als kapitalistische staat.

Van Rusland wordt ook gezegd dat het een niet-imperiale kapitalistische staat is, die nog steeds worstelt om te herstellen van de crisis van de ineenstorting van de Sovjet-Unie en de politieke en economische catastrofe van de jaren Jeltsin. In deze periode verwerd het land tot een quasi-neokoloniale cliënt die door de Verenigde Staten werd geplunderd. [1]

Lenin erkende dat moderne kapitalisme “overal verandert in monopolistisch kapitalisme”[2]. “Het kapitalisme is een wereldwijd systeem geworden van koloniale onderdrukking en ‘financiële wurging van de overgrote meerderheid van de wereldbevolking door een handjevol ‘geavanceerde’ landen.”[3] Deze overheersing van de wereld door enkele imperialistische mogendheden is niet alleen de grootste belemmering voor de economische en sociale vooruitgang van andere landen, maar ook voor de oplossing van de dringende problemen die de mensheid als geheel en nu de planeet zelf teisteren.

Lenin definieerde het moderne kapitalistische imperialisme:

“zonder de voorwaardelijke en relatieve waarde van alle definities in het algemeen uit het oog te verliezen: het kan nooit alle aaneenschakelingen van een verschijnsel in zijn volle ontwikkeling omvatten.We moeten een definitie van imperialisme geven die de volgende van zijn vijf basiskenmerken omvat:

(1) de concentratie van produktie en kapitaal heeft zich zover ontwikkeld dat er monopolies zijn ontstaan die een beslissende rol spelen in het economisch leven; (2) er is sprake van een samensmelting van bankkapitaal met industrieel kapitaal en de vorming van een financiële oligarchie op basis van dit “financiële kapitaal”; (3) de uitvoer van kapitaal, in tegenstelling tot de uitvoer van goederen, wordt buitengewoon belangrijk; (4) er worden internationale monopolistische kapitalistische verenigingen gevormd (die op hun beurt de wereld onder elkaar verdelen); en (5) de territoriale verdeling van de hele wereld onder de grote kapitalistische mogendheden wordt voltooid [4]”.

In wat volgt zullen we zien of en in welke mate het hedendaagse kapitalistische Rusland aan deze kenmerken voldoet. Hier zal rekening worden gehouden met de rol die de Russische kapitalistische monopolies spelen in het imperialistische wereldsysteem. Ook de aard van de Russische exporthandel, de uitvoer van Russisch kapitaal, het mondiale belang daarvan en finaal ook Ruslands militaire macht zullen aan de orde komen. [5]

1. De kracht van Rusland onder de internationale kapitalistische monopolies:

De rol van Rusland in de “vorming van internationale monopolistische kapitalistische associaties die de wereld onder elkaar verdelen” kan worden afgemeten aan de positie van de bedrijven van het land onder de 2000 grootste internationale bedrijven.

Forbes heeft een lijst opgesteld van de 2.000 grootste bedrijven ter wereld op basis van totale omzet, winst, activa en marktwaarde. De top 10 bedrijven zijn in Chinese en Amerikaanse handen. China was in 2000 de thuisbasis van 291 van de ondernemingen wereldwijd (vergeleken met slechts 43 in 2003), de Verenigde Staten gaan aan de leiding met 560 ondernemingen (Canada telt er 50, Australië 39 en India 58).

Ter vergelijking: Rusland bezit slechts 4 van de top 100-ondernemingen (namelijk die welke op de 43e, 47e, 73e en 98e plaats staan). Bovendien heeft het slechts 6 bedrijven in de top 500 en 25 in de top 2.000. Het totale aandeel van de bedrijven vertoont een licht dalende trend, geen stijgende: in de periode van 2008 tot 2013 werden tussen 29 en 30 Russische bedrijven in de Global 2000-lijst opgenomen.

De 2.000 ondernemingen op deze lijst hebben een omzet van 39,1 biljoen dollar en een winst van 3,2 biljoen dollar, alsmede activa ter waarde van 189 biljoen dollar en een marktwaarde van 56,8 biljoen dollar. De omzet van de 25 Russische bedrijven bedraagt 568.000 miljoen dollar. Dit vertegenwoordigt slechts 1,45% van de totale omzet. Hun totale activa bedragen 1.757,3 miljard dollar, iets minder dan 1% van het totaal. Van de internationale monopolies speelt Rusland dus duidelijk een ondergeschikte rol.

De arbeidsproductiviteit van Rusland in vergelijking met de Europese Unie en de Verenigde Staten

Het vooruitzicht van een belangrijke wijziging in deze cijfers wordt onwaarschijnlijk gemaakt door het probleem van de lage produktiviteit van de Russische beroepsbevolking. De arbeidsproductiviteit, hier gemeten als het bruto binnenlands product gewaardeerd in Amerikaanse dollars gedeeld door het totale aantal door de beroepsbevolking van het land gewerkte uren, bedroeg 25,4 voor Rusland in 2016, het laagste percentage van alle Europese landen en zo laag dat het minder dan de helft is van het gemiddelde percentage in de Europese Unie (53,4). De arbeidsproductiviteit van Rusland bedraagt 36% van die van de VS (69,9), die van Duitsland 68,1. Rusland blijft dus steken in een achtergebleven productiviteitsniveau, dat bij lange na niet in staat is te concurreren met dat van de geavanceerde kapitalistische machtscentra.

In het Global Competitiveness Report van het Wereld Economisch Forum staat Rusland op de 38e plaats in de ranglijst voor 2017/2018, vóór verschillende andere Oost-Europese landen. In 2012 en 2013 stond Rusland nog op de 67e plaats [6].

Russische productie

De rol van Rusland in het mondiale economische systeem kan beter worden begrepen door de productie-output van de afzonderlijke landen in dollar-termen te vergelijken. In 2015 stond China op de eerste plaats met 2,01 miljard dollar aan industrieproducten en 20% van de wereldproductie. De Verenigde Staten volgen met 1,867 miljard dollar (18%). Rusland staat op de 15e plaats na India, Taiwan, Mexico en Brazilië met een productie van industrieproducten ter waarde van 139 miljard US dollar en is dus opnieuw een marginale speler, met een productie van slechts 1 % van de wereldproductie.

2. Russische export van grondstoffen versus high-tech goederen:

De imperialistische landen vertonen in hun uitvoerhandel een uitgesproken tendens om hoogwaardige industrieproducten, kennisintensieve technische diensten en financiële diensten te verkopen. De door het imperialisme onderdrukte naties zijn vaak afhankelijk van de uitvoer van grondstoffen waarvan de prijzen worden bepaald door de imperialistische markt. Bovendien zijn de concernondernemingen in de onderdrukte landen eigendom van de imperialistische staten, die dus de soevereiniteit hebben over de productie van industrieproducten.

In 2017 stond Rusland op de zeventiende plaats van ’s werelds grootste exporteurs, achter Mexico, de Verenigde Arabische Emiraten en Singapore. China had als koploper een exportwaarde van 2,263 miljard en de USA in tweede positie met 1,547 miljard, gevolgd door Duitsland met 1,448 miljard en Rusland -hoewel gestegen in vergelijking met 2016- slechts 353 miljard dollar.

De Wereldbank meldde in 2017 dat olie en gas goed zijn voor 58 % van de export van Rusland. Metalen komen op 11%, voedingsmiddelen op 6% en hout, pulp en papier op 3%. Edelstenen en andere mineralen bedragen 4%. Meer dan 82% van de Russische export bestaat uit grondstoffen, terwijl de eigenlijke technologische eindproducten (met inbegrip van militaire producten) slechts 8% van de export uitmaken [7].

Uit de top 10 van geëxporteerde en geïmporteerde Russische goederen in 2017 blijkt dat de export van machinebouwproducten 12,8 miljard dollar bedroeg, tegenover 106,2 miljard dollar aan import.

De Russische uitvoer (en invoer) past bijgevolg niet in het patroon van een imperialistische staat, maar eerder in dat van een “half-ontwikkelde derdewereldstaat” die hoofdzakelijk grondstoffen uitvoert en afhankelijk is van buitenlandse invoer van geavanceerde goederen.

Rangschikking van Rusland bij de uitvoer van hoogtechnologische goederen [8].

De imperialistische machten zijn leiders in de uitvoer van hoogtechnologische goederen. Wat de wereldranglijst van de uitvoer van deze goederen betreft, nam China opnieuw de eerste plaats in met een uitvoer van 496.000 miljoen dollar aan hightech-goederen en de Verenigde Staten kwamen op de derde plaats na Duitsland met 153.200 miljoen dollar. Mexico exporteerde 46,800 miljoen dollar. Rusland staat op de 31e plaats in deze exportcategorie met een exportvolume van slechts 6,64 miljard dollar. Uit deze cijfers blijkt ook dat Rusland nog lang geen imperialistische speler op het wereldtoneel is geworden.

3. De rol van Rusland in het internationale bank- en financieel kapitaal

In Lenins lijst van kenmerken van de imperialistische landen van zijn tijd zijn de grote banken de belangrijkste organiserende centra van het financieel kapitaal. Van een imperialistische staat kan worden verwacht dat hij goed vertegenwoordigd is bij de grote banken. Van de 100 grootste banken in de wereld, gerangschikt naar totale activa, heeft China 5 van de 10 grootste banken, de Verenigde Staten 6 van de top 40. Onder de 100 grootste banken zijn 20 Chinese, 10 Amerikaanse, 9 Japanse, 6 Franse, 6 Duitse, 6 Britse, 5 Canadese, 5 Zuid-Koreaanse, 5 Braziliaanse, 4 Australische, 3 Zweedse, 3 Italiaanse, 3 Spaanse, 3 Nederlandse, 2 uit Singapore en 2 Zwitserse banken. Rusland, daarentegen, heeft er slechts één (nummer 66).

Lenin verklaarde dat in het imperialistische tijdperk “de verdeling van de wereld onder de internationale trusts” plaatsvond. De verdeling van de wereld in het imperialistische tijdperk tussen deze trusts verandert met de opkomst en ondergang van de imperialistische staten. In de huidige verdeling van de wereld onder deze trusts vinden we Rusland als een veel kleinere speler: 4 bedrijven in de top 100, 25 in de top 2000 (met 1,45% van het wereldmarktaandeel), geen enkel bedrijf in de top 100 in termen van buitenlandse activa en één bank in de top 100 van internationale banken.

De Russische export van kapitaal

Lenin verklaarde dat “(3) de uitvoer van kapitaal, in tegenstelling tot de uitvoer van goederen, van uitzonderlijk belang wordt”. Rusland voert een aanzienlijke hoeveelheid kapitaal uit, maar in de vorm van kapitaalvlucht naar belastingparadijzen zoals Cyprus en de Britse Maagdeneilanden. De Russische Centrale Bank raamde de nettokapitaalvlucht uit het land in 2014 op 154,1 miljard dollar en het totaal sinds Poetin in 1999 aan de macht kwam tot 2014 op ongeveer 550 miljard dollar. Het werkelijke totaal tegen 2014 zou meer dan 1 biljoen dollar kunnen bedragen. De Centrale Bank schatte de Russische kapitaalvlucht in 2018 op 66.000 miljoen dollar.

Buitenlandse activa van Russische multinationals

In een studie worden de 100 grootste niet-financiële en multinationale ondernemingen opgesomd, gerangschikt volgens hun buitenlandse activa en investeringen in andere landen. Bij deze belangrijke maatstaf voor de uitvoer van financieel kapitaal zijn 20 van de ondernemingen Amerikaans, 14 Brits, 12 Frans, 11 Duits, 11 Japans, 5 Chinees (met inbegrip van Hong Kong) en 5 uit Zwitserland. Men kan het zien: Geen enkel Russisch bedrijf staat in de top 100 van bedrijven vanwege zijn buitenlandse investeringen.

De top 10 van Russische multinationals buiten de financiële sector heeft een totaal buitenlands vermogen van $188,3 miljard, dat is een derde van het totaal van Rusland. De totale buitenlandse activa van Russische bedrijven blijven lager dan die van de twee grootste bedrijven op de lijst van de 100 niet-financiële multinationals in de wereld [9].

Russisch financieel kapitaal vergeleken met imperialistische staten

Een andere maatstaf voor de mondiale financiële kapitaalvoorraad wordt jaarlijks door Credit Suisse opgesteld. Het Global Wealth Databook 2018 brengt de nationale financiële activa (aandelen, obligaties, geldmarktfondsen en bankrekeningen) in kaart door de nationale financiële activa te delen door de totale volwassen bevolking van elk land. De topgroep met een gemiddelde rijkdom van meer dan 100.000 US dollar per persoon bestaat uit West-Europese landen, Noord-Amerika, Australië, Nieuw-Zeeland, Japan, Israël, Singapore en Taiwan. De Verenigde Staten (336.528 dollar) staan op de tweede plaats achter Zwitserland (372.336 dollar).

Alle landen in deze groep zijn ofwel imperialistische landen ofwel belangrijke satellieten van het imperiale centrum, de Verenigde Staten. De gemiddelde financiële rijkdom per persoon wereldwijd is $38.110. In geplunderd Griekenland is dat $33.969. China blijft ver achter met $19.862. Rusland zit met 8.843 dollar op een zeer laag niveau. Dit bedrag komt overeen met 2,6% van het gemiddelde financiële vermogen per volwassene in de Verenigde Staten.

Rusland beschikt dus duidelijk nog lang niet over de financiële rijkdom van een imperialistisch land. Ter vergelijking: de Verenigde Staten hebben een aandeel van 31% in de financiële en niet-financiële rijkdom van de wereld. Rusland heeft slechts 0,7%.

Lenin schreef: “Het imperialisme is het tijdperk van het financiële kapitaal en de monopolies (…) waarin de uitvoer van kapitaal een uitgesproken belang heeft gekregen” [10]. Ook op het gebied van de uitvoer van financieel kapitaal voor productieve doeleinden door Russische multinationals speelt Rusland een zeer ondergeschikte rol.

4. Het militaire gewicht van Rusland

Tenslotte verwijst Lenin naar de “(5) territoriale verdeling van de hele wereld onder de grote kapitalistische mogendheden”. Fundamenteel voor de overheersing van de economische wereldstructuren door de imperialistische landen is hun rol bij het toezicht op en de handhaving van de wereldorde die zij ons opleggen. De belangrijkste imperialistische mogendheden hebben een invloedrijke wapenindustrie en nemen als verkopers deel aan de mondiale wapenhandel.

Russische militaire export

Rusland toont zijn macht alleen in militair opzicht, maar dat alleen, volgens Lenin, maakt het nog niet imperialistisch. Hoewel de aanzienlijke militaire macht van Rusland (met name zijn kernwapenarsenaal) het de imperialisten moeilijk maakt druk uit te oefenen op zijn eigen land, valt het land geen landen overal ter wereld binnen en bombardeert het niet zoals de Verenigde Staten of imperiale mogendheden van de tweede rang zoals Groot-Brittannië en Frankrijk.

Bovendien heeft het kapitalistische Rusland, in tegenstelling tot de imperiale militaire mogendheden, zijn eigen militaire macht niet ontwikkeld, maar deze, samen met zijn wapenindustrie, geërfd van de USSR. Rusland is ook uniek in die zin dat het het enige land van het voormalige Sovjetblok is dat nog steeds door het imperialistische Westen wordt omringd en met een militaire aanval wordt bedreigd.

Toch is Rusland een van ’s werelds grootste wapenexporteurs. Geen enkele tak van de Russische industrie is concurrerend op de internationale markt, met uitzondering van de wapenindustrie. De wereldwijde wapenexport bedroeg 32.262 miljoen dollar in 2016 en 31.106 miljoen dollar in 2017. Het Stockholm International Peace Research Institute schat de wapenexport van Rusland op 6.148 miljoen dollar in 2017 tegenover 6.937 miljoen in 2016. De grootste wapenexporteur ter wereld is de Verenigde Staten met een wapenverkoop van 10.304 miljoen dollar in 2016 en 12.394 miljoen dollar in 2017. De Verenigde Staten zijn goed voor 34% van de wereldwijde militaire verkoop en Rusland 22%.

De wapenexport van de VS is iets meer dan het dubbele van die van Rusland. In dit opzicht blijft Rusland achter: terwijl de wapenexport van de VS van 2013 tot 2017 met 25% is gestegen in vergelijking met de periode van 2008 tot 2012, is de export van Rusland in dezelfde periode met 7,1% gedaald.

Russische bedrijven tussen de wapenproducenten

Volgens SIPRI verdienden ’s werelds top 100 wapenproducenten in 2017 398,2 miljard dollar aan verkoop en militaire diensten. (Defense News geeft iets andere cijfers). De helft van dat bedrag ging naar de top 10 producenten, waarvan vijf Amerikaanse bedrijven en één Russisch bedrijf. Van de top 100 zijn 42 Amerikaanse bedrijven en 10 Russische.

Russische militaire bases in het buitenland en militaire begroting

Rusland heeft 15 militaire bases in 9 andere landen. Slechts twee daarvan bevinden zich buiten de voormalige Sovjet-Unie, in Vietnam en Syrië. China heeft één basis buiten China, in Djbouti. De Verenigde Staten heeft meer dan 800 bases in het buitenland.

Vergeleken met het militaire budget van de VS, dat door SIPRI op 610 miljard dollar wordt geschat, is de budgetverhoging van het Pentagon alleen al dit jaar hoger dan het hele militaire budget van Rusland, dat in 2017 66 miljard dollar bedroeg (vierde na China en Saoedi-Arabië).

Russische interventies in andere landen

Rusland heeft in andere landen geïntervenieerd (Joegoslavië, Georgië, Oekraïne, Syrië), maar niet op de manier van imperialistische landen die uit zijn op de inbeslagneming van natuurlijke hulpbronnen en rijkdommen. De Russische interventie is ook lang niet zo groot als die van, laten we zeggen, de secundaire imperiale mogendheden Frankrijk of Groot-Brittannië. Rusland heeft evenmin staatsgrepen gepleegd in andere landen, zoals de imperialistische landen doen.

Rusland intervenieerde op zeer beperkte schaal in het voormalige Joegoslavië in het midden van de jaren negentig, toen Russische troepen optraden als de zachte politie van de NAVO. Rusland raakte in 2008 in een conflict omtrent het pro-Russische Zuid-Ossetië in Georgië, dat werd gesteund door de Verenigde Staten.

Het conflict in Oekraïne is het directe gevolg van een anti-Russische rechtse staatsgreep door de VS in 2014. De bevolking van de overwegend Russischtalige oostelijke regio van Oekraïne kwam in opstand en eiste politieke en economische autonomie. Hoewel het door Rusland wordt gesteund, heeft Moskou geen belangstelling getoond om Oost-Oekraïne over te nemen, zoals het met de Krim heeft gedaan na het daar gehouden referendum.

De directe militaire betrokkenheid van Rusland bij de oorlog in Syrië in 2015 is vergelijkbaar met die in Oekraïne: het land probeert zich te verdedigen tegen de voortdurende regimeverandering en omsingeling van zijn eigen land door de VS/NAVO. Rusland werd door de Syrische regering uitgenodigd om te helpen in de strijd tegen rebellengroepen die bewapend en gefinancierd worden door de Verenigde Staten, de NAVO-landen en Saoedi-Arabië.

In tegenstelling tot de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Frankrijk, heeft Rusland in geen van deze gevallen militair ingegrepen om een regering omver te werpen of zijn buitenlandse economische belangen te beschermen.

5. Rusland en het imperialisme vandaag

Verwijzend naar Lenins verklaring over het imperialisme: Rusland is geen actor in het rijk van monopolies en financieel kapitaal, noch speelt de uitvoer van kapitaal een rol van betekenis (afgezien van de negatieve gevolgen van de voortdurende kapitaalvlucht). De Russische trusts spelen evenmin een rol van betekenis bij de verdeling van de rijkdommen van de wereld.

Rusland kan alleen al op basis van zijn militaire kracht als een van de machtigste staten ter wereld worden aangemerkt. Vanuit economisch oogpunt heeft het niet de kenmerken van een geavanceerde kapitalistische staat, maar lijkt het eerder op een kapitalistische semi-periferie. Zij neemt nauwelijks deel aan de imperialistische activiteit bij uitstek: de uitvoer van kapitaal naar de periferie en het maken van winst met de arbeid en de hulpbronnen van de ontwikkelingslanden. Het Russische financiële kapitaal is gering, zijn uitvoer bestaat hoofdzakelijk uit grondstoffen, zijn industrie is zwak, zijn multinationals zijn kleiner, zijn economie lijdt onder een lage arbeidsproductiviteit.

Imperialisme blijft het grootste gevaar voor het leven en het welzijn van de volkeren in de wereld. Onze problemen, de problemen van de mensheid, vinden hun oorsprong in de imperialistische overheersing van onze naties en ons leven. Concreet betekent dit de dominantie van de imperialistische baas van de VS en de secundaire imperialistische machten rondom hem: West-Europa, Japan, Canada en Australië. Rusland is weliswaar een kapitalistisch land dat door de Verenigde Staten wordt geïntimideerd wegens zijn onafhankelijkheid (zoals Venezuela, Iran, het Libië van Kadhaffi, Nicaragua), maar het maakt geen deel uit van een imperialistische structuur die ons bedreigt. In plaats daarvan worden de wereldmachten Rusland en China gedwongen te reageren op de pogingen van het imperialisme om hen te onderwerpen. Gelukkig biedt hun onsamenhangend verzet andere volkeren en landen de gelegenheid om hun eigen nationale soevereiniteit te doen gelden.

Stansfield Smith
Bron: Monthly Review, 2 januari 2019
https://mronline.org/2019/01/02/is-russia-imperialist/

Voetnoten

1. Stephen Cohen schreef in “The Failed Crusade” dat na de ineenstorting van de Sovjet-Unie de meest catastrofale economische ineenstorting van een in vredestijd geïndustrialiseerd land in de geschiedenis begon. De kapitalistische restauratie bracht massale immobilisatie en werkloosheid, wilde uitersten van ongelijkheid, ongebreidelde misdaad, virulent antisemitisme en etnisch geweld, gecombineerd met gelegaliseerd gangsterisme en de meedogenloze plundering van overheidsgoederen. In 1998 daalden de investeringen met 80 %, de reële lonen met de helft en de vlees- en zuivelvoorraden met 75 %. Het aantal mensen dat in de voormalige Sovjetrepublieken onder de armoedegrens leeft, is gestegen van 14 miljoen in 1989 tot 147 miljoen. Dit had meer wezen opgeleverd dan de meer dan 20 miljoen oorlogsslachtoffers in Rusland, cholera- en typhusepidemieën staken weer de kop op, miljoenen kinderen leden aan ondervoeding en de levensverwachting van volwassenen was sterk gedaald. Fidel Castro sprak over de schandalige plundering van post-Sovjet Rusland in het laatste deel van een toespraak in 1998.

2. Lenin: De dreigende catastrofe en de bestrijding ervan, Verzameld werk, Vol. 25, p. 339.

3. Lenin: Imperialisme: de hoogste fase van het kapitalisme, CW, 22, blz. 191.

4. Lenin; Imperialisme, CW 22, p.266-267.

5. Twee nuttige artikelen om dit te schrijven zijn: Renfrey Clarke en Roger Annis, “De mythe van ‘Russisch Imperialisme'” en Sam Williams, “Is Rusland Imperialistisch?”

6. Uitvoerige informatie over Rusland op blz. 248-249 van het verslag.

7. Wereldbankgroep, “Bescheiden groei in het verschiet”, Russia Economic Report 39, mei 2018 blz.

8. Definitie: de uitvoer van hoogtechnologische producten zijn O&O-intensieve producten zoals lucht- en ruimtevaart, computers, farmaceutische producten, wetenschappelijke instrumenten en elektrische machines.

9. Deze informatie over Russische kapitaalvlucht en buitenlandse activa is volledig in overeenstemming met de gegevens van een eerdere studie over Russische wereldwijde investeringen, die ironisch genoeg werd gebruikt om te beweren dat Rusland imperialistisch was.

10. Lenin; Imperialisme, KW 22, blz. 297, 267.