Door Brecht Jonkers
De tijd waarin we leven sinds het jaar 1989 kan met recht en rede het tijdperk van de Verenigde Staten genoemd worden. De voorbije dertig jaar leek de Amerikaanse supermacht vaak onaantastbaar, en zijn macht onontkomelijk. De grootste tegenstander van de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie uit de periode van de Koude Oorlog, was verdwenen en was niet vervangen door een soortgelijke grootmacht.
In geopolitieke termen spreekt men van de periode na 1989 als dat van een “unipolaire wereld”, een situatie waarbij slechts één land de plak zwaait op wereldwijd niveau. Dit is op zich een unicum in de menselijke geschiedenis, want zelfs tijdens het hoogtepunt van het Britse imperialisme werd London getemperd door concurrerende belangen in bijvoorbeeld Parijs, Berlijn en Moskou. De val van de Sovjet-Unie creëerde daarentegen een situatie waarbij het lot van de wereld in de handen van de Verenigde Staten alleen leek te liggen. In de woorden van Francis Fukuyama was dit “het einde van de geschiedenis”, de apotheose van de menselijke ontwikkeling en de vervulling van het meest perfecte systeem dat de mensheid kon voortbrengen. Kapitalisme, liberale democratie, vrijhandel en westerse waarden zouden volgens dit idee vanaf nu de wereld verenigen onder één vlag. Het einde van de Koude Oorlog zou een periode van vrede inluiden, omdat er nu eenmaal niks meer was om over te vechten. De realiteit was echter het tegenovergestelde.
Hoewel het Warschaupact was ontbonden, en de internationale socialistische beweging sterk verzwakt was, werd de NAVO niet opgeheven. Ook al was het belangrijkste doel van de militaire organisatie nu bereikt, dit veranderde niets aan de noodzaak die gezien werd door de elites in Washington voor een continu en hecht militair blok die de belangen van de “vrije wereld” kon blijven waarborgen. Sinds 1991 heeft de VS alleen al niet minder dan 15 militaire interventies, invasies en “humanitaire missies” ondernomen, meestal zonder enige legitimatie volgens internationaal recht. Van de balkanisering van Joegoslavië, over de massamoorden tegen Irak, de drone-oorlog in Somalië tot de bezetting van Afghanistan en de totale vernietiging van Libië, de wereld is verre van vredevol sinds het einde van de Koude Oorlog.
Sommige van deze oorlogen resulteerden in miljoenen doden en, zoals in Afghanistan en Syrië, in een beschamend falen van de Amerikaanse strategie. Maar gewonnen of niet, de schade is berokkend, ontelbare onschuldigen zijn vermoord en verschillende landen in de Derde Wereld zijn nog wat verder in de armoede en vernieling gestort.
De feiten zijn duidelijk: het ontstaan van een unipolaire wereld heeft niet geleid tot vrede of internationale samenwerking, integendeel. We zijn collectief gedwongen in een samenleving waarin slechts één soort politiek, één vorm van economisch model, één vorm van maatschappelijke organisatie acceptabel is voor de toekomst: het liberaal-kapitalistische bestel, gedomineerd door de Verenigde Staten en West-Europa.
In deze verstikkende, door hegemonie gekenmerkte wereldorde, is het nagenoeg onmogelijk om zelfs maar openlijk te denken over een alternatieve wereldvisie, laat staan concreet te werken aan een andere maatschappij. De enige manier om vooruit te gaan en om hopelijk tot een fundamentele verbetering van de wereld te komen, is door te beginnen met de ontmanteling van de unipolaire orde zoals deze nu bestaat. De eerste, noodzakelijke stap voorwaarts is de stap van de multipolaire wereld. In de woorden van de Britse schrijver Mark Fisher: “Het is gemakkelijker om zich het einde van de wereld voor te stellen, dan het einde van het kapitalisme.”
Enkel een multipolaire wereld kan garant staan voor enige vorm van stabiliteit en vreedzame internationale samenwerking. Het respecteren van culturele identiteit en eigenheid, en van de fundamentele waarheid dat culturen en beschavingen het recht hebben om te ontwikkelen en zichzelf op te bouwen volgens hun eigen pad, is een absolute noodzaak voor de toekomst. De mensheid in zijn geheel heeft hoegenaamd geen verplichting om een en hetzelfde pad te volgen. Integendeel, dit soort oppervlakkig eenheidsdenken, hetgeen is gebaseerd op diepgeworteld racisme en superioriteitswaan, is een zo goed als zeker pad naar de ondergang.
De ergste misdaden in de menselijke geschiedenis werden gepleegd met het idee van een enkel spoor van menselijke ontwikkeling als excuus. Van de Amerikaanse “Manifest Destiny” en de genocide van de inheemse Amerikanen, over de “White Man’s Burden” van Cecil Rhodes en de catastrofale kolonisatie en “beschavingsmissie” in Afrika tot het “wetenschappelijk racisme” van de nazi’s en de Europese eugenetica. Natuurlijk, de echte doelen van deze misdaden waren veelal economisch en financieel van aard, maar het was enkel door de propaganda van de eenzijdige vooruitgang van de mensheid volgens Westers model, dat miljoenen misleid konden worden tot deelname aan een eeuwenlange apocalyptische oorlog die aan nog veel meer miljoenen slachtoffers het leven heeft gekost.
De rijke variëteit aan culturen en beschavingen waarmee de mensheid is gezegend, moet de mogelijkheid krijgen om echt tot uiting te komen, ook op politiek vlak. Alleen zo kunnen we perk en paal stellen aan elke poging tot internationale suprematie of globale dominantie. De multipolaire wereld is niet zaligmakend, en er zal nog veel werk zijn om de wereld te verbeteren in de komende eeuwen. Maar het is een begin, een absoluut noodzakelijk begin als we een kans willen hebben om tot een meer rechtvaardige wereld te komen.
We moeten een einde maken aan het destructieve idee dat de hele wereld moet werken volgens principes die het Westen, en dan specifiek de Angelsaksische landen, heeft opgelegd. Beschavingen zoals China en India moeten het recht hebben om te ontwikkelen volgens hun eigen normen en waarden, die soms duizenden jaren teruggaan in de tijd. Rusland moet gerespecteerd worden als een beschaving op zichzelf, met haar eigen legitieme wensen en eisen. De islamitische wereld heeft het recht om haar religieuze principes te belijden zonder moraliserende opgeheven vingers van het Westen. Het Afrikaanse continent moet de mogelijkheid krijgen zich te ontwikkelen met gebruik van de gigantische capaciteiten die het rijk is. En Europa moet zichzelf weer kunnen herontdekken, als een continent dat meer is dan het aanhangsel van VS-hegemonie dat het is sinds het Marshall-plan, maar tegelijk zonder te vervallen in de zonden van het 19de-eeuwse globale superioriteitsdenken.
Een nieuwe wereld is mogelijk, en de mogelijkheden om deze te creëren zijn nagenoeg eindeloos. Voor dit alles is een eerste stap noodzakelijk: de multipolaire wereld.
Artikel geschreven door Brecht Jonkers voor Zannekinbond, d.d. 26/05/2023.
